راههاي پيشگيري از بيماري سل :

- شناسايي سريع بيماران و درمان صحيح و بوقع

- افزايش سطح آگاهي مردم در مورد بيماري سل

- رعايت بهداشت فردي و عمومي

- تغذيه صحيح

- واكسيناسيون ب ث ژ كودكان

آيا بيماري سل قابل درمان است ؟

خوشبختانه بيماری با داروهاي موجود تقريبا 100% بهبودي كامل پيدا مي نماييد . اكثر داروهاي ضد سل خوراكي بوده و نيازي به بستري شدن در بيمارستان ندارد. بيمار به مدت حداقل 6 ماه تحت درمان قرار مي گيرد.

قابل به ذکر است که داروهای ضد سل بایستی روزانه قبل از صبحانه زیر نظر کارمند بهداشتی مصرف گردد (طرح داتس ) .

توصيه هایی جهت تهيه يك نمونه خلط خوب:

1-     نظافت و شستشوي دهان توسط آب جوشيده سرد شده

2-     رفتن به فضاي باز مثلاً حياط و بدور از افراد ديگر

3-     تنفس عميق سه بار پشت سرهم

4-     بعد از سومين تنفس عميق ، سرفه محكم و سعي در خارج كردن خلط از عمق ريه ها

5-      خروج خلط به اندازه يك قاشق مرباخوري در داخل ظرف تحويلي توسط آزمايشگاه

6-     ماندن در فضاي باز تا زماني كه سرفه متوقف گردد.

7-    نمونه خلط بايد در ظروف مورد اطمينان آزمايشگاه كه در اختيار فرد گذاشته مي شود جمع آوري گردد . مشخصات فرد و تاريخ جمع آوري بايد بر روي بدنه آن الصاق شده و ظرفها را در يك كيسه پلاستيكي تميز قرار داده و سريعاً به آزمايشگاه برسانيد. نمونه هاي خلطي كه بيش از 24 ساعت نگهداري شوند مناسب نيستند.

 8-      در صورتي كه بيمار نمي تواند خلط خود را خارج نماييد تنفس بخار آب و شربت هاي خلط آور ممكن است در تحريك توليد خلط موثر باشند.

تشخيص

تشخيص بيماري سل ريوي در قدم اول در افراد مشكوك (سرفه بيش از دو هفته داشته و يا خلط خوني دارند) گرفتن سه نوبت آزمايش خلط مي باشد.

در آزمايشگاه سل با بررسي خلط در زير ميكروسكوپ مي توانند ميكروب سل را مشاهده نمايند. اگر ميكروب سل در آزمايش خلط مشاهده نشد آنگاه پزشك با عكس برداري (راديوگــرافي) از ريه هاي بيمار مي تواند پي به وجود بيماري سل در بيمار ببرد.

انواع سل ديگر را مي توان با آزمايش ادرار ،آب جمع شده در ريه ها و يا شكم و نمونه برداري از غدد لنفاوي و ديگر ضايعات شناسايي كرد.

براي آزمايش خلط چه بايد كرد؟

افرادي كه مشكوك به سل ريوي مي باشند بايد حداقل سه نمونه خلط ، با راهنمایی کارمند بهداشتی جهت انجام آزمایش  تهیه نمایند . بهتر است كه اين سه نمونه خلط به شكل سه نمونه خلط صبحگاهي در سه روز متفاوت جمع آوري گردد.

خلط عبارت است از موادي كه از ريه ها بعد از يك سرفه عميق خارج مي شود بنابراين ترشحات بيني و بزاق خلط نمي باشد .

علائم  سل :

مهمترين علامت سل ، سرفه طول كشيده بيش از دو هفته مي باشد كه ممكن است همرا با خلط خوني باشد. بيماران ممكن است در ابتدا براي مدت چند هفته تا چند ماه احساس خستگي ، بي اشتهايي ، كاهش وزن ، ضعف عمومي ، تعريق شبانه بخصوص در نيمه فوقاني بدن ، قاعدگي نامنظم يا تب هاي خفيف نمايند. همچنين سل ممكن است به صورت يك بيماري تب دار حاد، به همراه لرز و علائم عمومي شبيه آنفولانزا بروز نمايد.

در سل خارج ريوي ، علائم بستگي به عضو درگير دارد

شايعترين نوع سل

اين بيماري قادر است تمام اعضاي بدن را مبتلا كند . بيشترين عضوي كه در بدن مبتلا مي شود ريه ها (شش ها) مي باشند . لذا سل ريوي شايعترين نوع سل است. در سل ريوي اغلب خلط ايجاد مي شود. اگر در آزمايش ميكروسكوپي خلط بيمار ميكروب سل مشاهده شد به آن سل ريوي خلط مثبت و اگر ميكروب سل مشاهده نشود به آن سل ريوي خلط منفي مي گويند .

در صورتي كه سل اعضاي ديگر بدن را به جز ريه ها درگير كند به آن سل خارج ريوي گفته شده كه تحت نام همان عضو درگير ناميده مي شود. نظير سل غدد لنفاوي يا سل استخوان يا سل مغز (مننژيت سلي) و …

ضمنا تنها بيمار مبتلا به سل ريوي خلط مثبت مي تواند ميكروب را در هوا پخش كرده و بيماري را به اطرافيان منتقل نمايد. و در اكثر موارد ، سل ريوي خلط منفي و انواع سل خارج ريوي مسري نبوده و به ديگران منتقل نمي شوند.

افراد در معرض خطر ابتلا :

گروهي ازافراد جامعه نسبت به ديگران بيشتر در معرض ابتلا به بيماري سل هستند .مانند :

- فرد در تماس نزديك و مستمر با بيمار مبتلا به سل ريوي واگير

- جوامع كم درآمد با خدمات بهداشتي ضعيف

- اشخاص متولد شده در مناطقي كه بيماري سل شايع مي باشد.

- افراد مبتلا به عفونت HIV (ايدز).

- ديابت (بيماري قند)

- بيماري سيليكوز

- سرطان

آيا تمام افرادي كه با ميكروب سل آلوده شده اند به اين بيماري مبتلا
مي شوند ؟

به محض ورود ميكروب سل به ريه ها ، سيستم ايمني بدن در مقابل اين ميكروب دفاع كرده و آن را غيرفعال و خفته ساخته و در اكثر موارد فرد متوجه ورود ميكروب به بدن خود نمي شود. تاكنون يك سوم مردم به اين ميكروب آلوده شده اند ولي خود از اين موضوع اطلاع ندارند.

تنها در 10% موارد ميكروب هاي خفته ، بيدار شده و شروع به تكثير مي كنند و فرد دچار علائم بيماري سل مي شود كه به آن «بيمار مسلول» مي گويند . پس فرد آلوده شده به ميكروب سل بيمار نبوده و كاملاً سالم مي باشد. و  ميكروب سل را نيز به ديگران منتقل نمي كند.

نحوه انتقال بيماري سل از فرد بيمار به فرد سالم

ميكروب سل به صورت ذرات ريز وارد هوا شده و نظير سرماخوردگي منتقل
مي شود .

  اين ذرات در صورتيكه فرد مبتلا به سل ريوي باشد توسط سرفه ،عطسه  ، صحبت ، خنده و .... در هوا پخش مي شوند و اين ذرات در فضاهاي بسته براي مدت طولاني مي توانند به طور معلق باقي بمانند.

(يك سرفه مي تواند 3000 ذره ميكروبي وارد هوا نمايد)

زماني كه فرد سالم در هواي آلوده به اين ذرات ميكروبي تنفس كند، ميكروب سل را وارد ريه خود كرده و ميكروب خود را  در عرض 48 ساعت به نقاط مختلف بدن
مي رساند.

جهت انتقال بيماري سل ، تماس هاي طولاني و ورود تعداد زياد ميكروب سل نياز است . افرادي كه به مدت طولاني در تماس نزديك با بيماران مسلول واگيردار مي باشند بيشترين ميزان خطر ابتلاء به سل را دارا هستند. مكان هاي پرازدحام ، كوچك ، سربسته ، كم نور ، بدون تهويه مناسب و مرطوب بهترين شرايط را براي تسهيل انتقال عفونت ايجاد مي كنند.

ميكروب سل در خلط كاملاً خشك شده و يا در گرد و غبار معلق پس از 8 تا 10 روز از بين مي رود ولي تابش مستقيم آفتاب در عرض 5 دقيقه ميكروب سل را از بين مي برد. در خاك سرد و سايه دار حداقل 6 ماه زنده مي ماند .

  افراد در معرض بیشترین خطر آلودگی به میکروب سل  :

اعضاي خانواده بیمار

هم اطاقي با بیمار 

دوستان و همكاران در تماس نزدیک با بیمار

عامل بيماري سل :

ميكروبي ميله اي شكل (شبيه مداد) و بسيار كوچك بوده  كه تنها توسط ميكروسكوپ ديده مي شود. به اين ميكروب ميله اي شكل «باسيل سل» مي گويند . باسيل سل چون بسيار كوچك مي باشد ، براحتي در هوا شناور مانده و از فرد بيمار به افراد سالم منتقل می گردد.

بيماري سل چيست ؟

سل يك بيماري عفوني واگير بوده (ارثي نيست) و از سال هاي بسيار دور وجود داشته و افراد بسيار مشهوري نيز در دنيا به اين بيماري مبتلا شده اند. اين بيماري از قديم در كشور ما شناخته شده بود. در گذشته به اشتباه تصور مي كردند كه نفرين كسي و يا شدت غم و غصه علت اصلي ابتلا به بيماري سل است .

سل و  سيستان

  بيماري سل در سيستان از ديرباز عجين شده است و بسياري از مردم را مبتلا و يا در نهايت به كام مرگ فرو برده است . اين بيماري در سيستان عمدتا بنام "دق" شناخته و نام برده مي شده است

پيدايش اين بيماري نسبت به كشور تقريبا 8 برابر مي باشد به تعبير ديگر در سيستان تقريبا 6/0% جمعيت كشور را در خود جاي داده است در صورتيكه نزديك به 5% بيماران سل كل كشور در اين منطقه شناسايي مي شوند و با توجه به تلاشهاي فراوان بخش بهداشت و درمان هنوز هم اختلاف آماري منطقه سيستان با متوسط كشوري بسيار زياد مي باشد و متاسفانه سالیانه شاهد مرگ و ناتوانی بسیاری از عزیزانمان ناشی از این بیماری قابل پیشگیری و درمان  می باشیم . در حالیکه می توان با اقدام مناسب این مشکل سلامت منطقه سیستان را کنترل و از مرگ و ناتوانی این گروه به سادگی پیشگیری کرد . 

هشدار !  سل در جهان ، منطقه و ایران

میکروب سل یک سوم جمعیت جهان را آلوده کرده است.

95% موارد بیماری و 98% موارد مرگ ناشی از سل در کشور های در حال توسعه اتفاق افتاده و 75% موارد سل موجود در کشور های مزبور به گروههای سنی فعال از نظر اقتصادی (یعنی 15 تا 50 سال) تعلق داشته اند.

در جهان درسال 2009 میلادی 14 ميليون مورد سل ثبت شده که 9/4 ميليون مورد جديد سل بروز كرده است . ميزان بروز سل  137 در 100000 نفر و بالغ بر 7/1ميليون مورد به علت سل فوت نموده اند یعنی 4700 مورد مرگ در هر روز در حالیکه تمام مرگهای ناشی از سل قابل پیشگیری است .

در ایران در سال 1388 شمسی10099 مورد سل ثبت شده که از این میزان تعداد  5109 مورد سل اسمیر مثبت جدید کشف شده اند . میزان بروز 14 در یکصد هزار نفر و ميزان بيماريابي 70%  بوده است که متاسفانه 30% مابقی بدون درمان در جامعه رها هستند .

از نظر بروز در استانهای کشور ، سیستان و بلوچستان رتبه اول را دارا بوده سپس استانهای گلستان ، خراسان رضوی ، هرمزگان و .... قرار دارند.

در استان سیستان و بلوچستان ، منطقه سیستان بالاترین بروز را دارا می باشد
(بروز کل سل110در یکصدهزار نفر و اسمیر مثبت جدید 58 دریکصدهزار نفر) که در این میان شهرستان هیرمند نیز بالاترین بروز در منطقه و بالطبع کشور را دارا
می باشد به نحوی که بروز کل سل در این شهرستان 195 دریکصدهزار نفر و بروز موارد سل اسمیر مثبت جدید 101 در یکصد هزار نفر می باشد .

حال سوال اینست باتوجه به این بروز که قابل قیاس با متوسط کشوری نمی باشد چه تعداد از بیماران در جامعه شناسایی نشده اند و این بیماران گم شده ، چه تعداد از افراد سالم جامعه را آلوده می کنند . هرچند منکر تلاشهای بی وقفه و ایثارگرانه نیروهای بهداشتی بخصوص بهورزان عزیز در جهت شناسایی بیماران نیستیم و شرایط آب و هوایی منطقه و فقر اقتصادی حاکم بر جامعه بر این موضوع دامن می زند ولی بنظر می رسد که همتی باید کرد و تلاشی مضاعف.